We zaten klaar, met biertjes en chips, om te kijken of de vlakjes op het scherm blauw of rood zouden kleuren. ‘Zodra ze beginnen over een diep verdeelde natie zet ik de tv uit’, zei meneer Sennema, maar dat deden we natuurlijk niet, want verkiezingen kijken is toch een beetje als fastfood eten: weinig bevredigend, maar moeilijk om mee te stoppen.
Het was stiekem ook leedvermaak om te aanschouwen hoe het volk van one Nation under God en e pluribus unum nu ingedeeld werd in blokjes en scheidslijnen naar de grenzen van staten en county’s, alsof het de territoria waren die stemrecht hadden en niet de mensen die erin woonden.
Er zat ook iets tegenstrijdigs in dat woord verdeeldheid, want als je maar twee smaken hebt die beide bijna overal rond de vijftig procent hangen, zijn er dus maar twee groepen die het in elk geval onderling met elkaar eens zijn. En hoe kunstmatig die tweedeling ook moge zijn, ik vermoed dat wij Nederlanders met ons gefragmenteerde parlement die duidelijkheid stiekem wel prettig vinden.
Maar ook wij hebben scheidslijnen gekend die onze dorpen en families in tweeën deelden. In 1944 leidde de erudiete dominee Klaas Schilder een kerkscheiding in de Gereformeerde Kerken. De reden was een – voor buitenstaanders – vrij onnavolgbare discussie over het dogma van de Uitverkiezing: God kiest wie er in de hemel komt, maar wie in de hel belandt heeft dat aan zichzelf te wijten.

De familie van mijn oma bleef trouw aan de oude kerk, maar zijzelf ging mee met Schilder.

‘Het is niet voor niets dat crises in de democratie vaak volgen op economische malaise’

Vroeger vond ik dat heldhaftig, maar gaandeweg begon ik me af te vragen of de Hongerwinter nou een goed moment was om je druk te maken over dogmatische details. Zo druk zelfs, dat je je vrienden en familie ervoor achterlaat.
De keuze zelf vind ik nog steeds moeilijk te begrijpen, maar ik begin wel in te zien dat het juist in een moeilijke periode verleidelijk is je vast te grijpen aan duidelijke waarden – helemaal als die waarden verwoord worden door een dominee die je de hemel belooft, of een politiek leider die de wereld voorstelt als een simpel wij tegen zij.
Het is niet voor niets dat crises in de democratie vaak volgen op economische malaise. Ben je teleurgesteld of onzeker over de toekomst, dan kies je eerder de man met het eenvoudige en eenduidige verhaal, net zoals je na een lange werkdag een Snickers verkiest boven een appel. 
Mijn oma herenigde zich vrij snel na de Vrijmaking met haar familie. Misschien is dat, nu het alleen nog maar lijkt te gaan over verdeeldheid, een kleine troost: op den duur zijn ook scheidslijnen doodvermoeiend.