We hadden ons dit jaar voorgenomen niet meer te liegen over Sinterklaas. Af en toe zouden we hints laten vallen over de rol die wij, ouders en grootouders, hebben als plaatsvervangers van de Goedheiligman op aarde, opdat onze dochter van zeven-en-een-half spelenderwijs de waarheid zou ontdekken. Toen het kwartje na een paar dagen viel, waren er dikke tranen. ‘De gróótste teleurstelling van mijn léven,’ snikte ze, maar al snel had ze een verhaal verzonnen dat haar eigenbelang (cadeaus en suikergoed) naadloos diende.
Het deed me denken aan een jaar of vijf geleden, toen een student een verklaring had voor zijn onvoldoendes en naderend negatief studieadvies. Wij, docenten, waren een stel cultuurmarxisten. Ik moest opzoeken wat het was: volgens ultraconservatieve denkers als Paul Cliteur en Jordan Peterson vergiftigt het cultuurmarxisme met links-radicale ideeën de samenleving. Mijn student geloofde dat ik onderdeel was van een complot.
Een sterk staaltje ‘paranoïde verbeelding’, zou historicus Richard J. Evans zeggen. We hebben allemaal wel eens het gevoel dat de hele wereld tegen ons is, maar als het goed is weten we dat dat niet meer is dan een sombere fantasie. We kunnen misschien niet uitsluiten dat een kwaad genie in Den Haag of Washington het op ons heeft voorzien, maar logischerwijs weten de meesten van ons dat dat zeer onwaarschijnlijk is.

‘Een recent boek van Evans laat zien dat de verhalen over kwaadwillende elites al eeuwen rondgaan’

Als die logica niet werkt, dan toch misschien de geschiedenis. Een recent boek van Evans over complottheorieën tijdens het Derde Rijk laat zien dat de verhalen over kwaadwillende elites (Joden in het bijzonder) al eeuwen rondgaan. Als de realiteit je teleurstelt, geloof je eerder in ficties die de schuld voor jouw sombere werkelijkheid elders leggen.
Had ik dat mechanisme begrepen, dan had ik die student misschien beter van repliek kunnen dienen. Maar deze jongen zat waarschijnlijk te zeer verstrikt in de (onlangs bij Zondag met Lubach gemunte) fabeltjesfuik. Voor de rest kunnen wij, ouders en docenten, er niet vanuit gaan dat ze feit en fictie uit zichzelf kunnen onderscheiden, helemaal niet met mythebevestigende algoritmes op sociale media.
Sinterklaas is het uitgelezen moment om stil te staan bij hoe het ook alweer zit met de verhalen die we gebruiken om de wereld beter te begrijpen; te vertellen dat er magie zit in sprookjes, en troost. Maar ook dat het de al te menselijke en imperfecte werkelijkheid is – van het gedicht dat een uur voor pakjesavond nog werd geschreven, en van de surprise met pepernoten die hondenbrokken bleken – die uiteindelijk beklijft.